«اتاق عمل شروع به لرزیدن کرد، فریاد زد “داره زلزله می‌یاد”، برق قطع شد؛ بعد هم صدای تخریب ساختمان، شکستن شیشه و ترک خوردن دیوار … گوشه‌ای جمع‌ شده بودیم و فقط دعا می‌خواندیم…»

روایت لحظه‌هایی است که زمین می‌لرزید و همه به دنبال راه فراری بودند، شرایط زلزله سخت است، سخت‌تر هم می‌شود وقتی که پزشک باشی، در بیمارستان باشی و عهده‌دار مسوولیت چندین و چند بیمار؛ آن زمان است که می‌مانی به خودت فکر کنی، خانواده‌ات یا بیمارانت…

چه سپیدپوشانی که در حین لرزش زمین، خراب شدن شهرشان را دیدند، اما در کنار بیماران‌شان ماندند و از جان مایه گذاشتند و چه آنهایی که گروه گروه از شمال و جنوب و شرق، روانه غرب می‌شوند تا مرهمی باشند بر زخم‌های داغدار کرمانشاه؛ این‌ها باز هم تقدس روپوش سپید را یادآور و متذکر شدند که همچنان پای ثابت قرارِ جان‌های دردمند و بیقرارند.

دکتر دارابی – متخصص بیهوشی و مراقبت‌های ویژه بیمارستان امام خمینی(ره) شهرستان اسلام آباد غرب، یکی از همین تکیه‌گاه‌هایی است که در لحظه‌لحظه این بحران خانه خراب‌کن، کنار بیمارانش ایستاد. او درباره دقایق وقوع زلزله به ایسنا می‌گوید: روز وقوع زلزله به عنوان پزشک متخصص بیهوشی در بیمارستان بودم. حدود ساعت ١٩ برای انجام یک عمل جراحی اورژانسی مولتی تروما که اتفاقا از بیمارستان سرپل‌ذهاب به مرکز اسلام‌آباد ارجاع شده بود، به اتاق عمل رفتم. بیمار آقای میانسالی بود که به دنبال تروما دچار پارگی کبد، طحال، پنوموتوراکس دو طرفه و شوک شده بود. بنابراین پس از انجام اقدامات اولیه بیمار تحت بیهوشی عمومی قرار گرفت و عمل جراحی ترمیم پارگی کبد و خارج کردن طحال را آغاز کردیم. جراحی بیمار بیشتر از ۲.۵ ساعت طول کشید و در این فاصله زمانی دو بیمار دیگر هم به اتاق عمل جهت انجام جراحی انتقال یافتند.

وی ادامه می‌دهد: اقدامات لازم را برای جراحی یکی دیگر از بیماران انجام دادیم و منتظر اتمام جراحی بیمار ترومایی بودیم تا عمل جراحی بیمار سوم را هم آغاز کنیم. ساعت حدود ٢١:٤٠ دقیقه بود که بیمار سوم را برای شروع بیهوشی و انجام جراحی بر روی تخت اتاق عمل انتقال دادیم و او تحت مانیتورینگ قرار گرفت. بیمار تصادفی هم همچنان بیهوش بود، اما عمل جراحی‌اش تمام شده بود که ناگهان وسایل اتاق عمل شروع به لرزیدن کرد و یکی از پرسنل اتاق عمل فریاد زد: “داره زلزله میاد. ”

دارابی لحظاتی را در ذهنش مرور می‌کند که یا باید جان خودشان را نجات می‌دادند و یا حایل جان بیمارانی می‌شدند که روی تخت اتاق عمل، بیهوش بودند. اوی می‌گوید: در حین زلزله سریع بیمار را از روی تخت پایین آوردیم، اما لرزش شدید زمین، به ما اجازه رفتن به نقطه امن را نداد. بنابراین با پرسنل، بیمار را گرفتیم و کنار دیوار جمع شدیم. صدای تخریب ساختمان، شکستن شیشه و ترک خوردن دیوار ادامه داشت و ما تنها کاری که می‌کردیم دعا خواندن بود.

بیمارستان‌هایی که بر سر پرسنل و بیماران خراب شدند!

برق اتاق عمل قطع شده بود واتاق عمل تاریک. بالاخره زمین از لرزش ایستاد، آنها باور نمی‌کردند که زنده باشند. دارابی ادامه می‌دهد: باور نمی‌کردیم که زنده هستیم. بعد از پایان لرزش‌ها، برق اضطراری وصل شد، اما گرد و خاک آنقدر شدید بود که به سختی می‌توانستیم راهرو بیمارستان را ببینیم. بلافاصله بیمار سوم را که جراحی نشده بود، به بیرون هدایت کردم و تحویل همراهان او که بیرون اتاق عمل بودند، دادم. بیمار دیگری را هم که در ریکاوری بر روی برانکارد بود، با کمک همراهان به بیرون از اتاق عمل هدایت کردم. سپس به سراغ بیمار تصادفی ترومایی رفتیم که هنوز بیهوش بود. تکنسین بیهوشی به کمکم آمد و برگرداندن تنفس بیمار را آغاز کردیم و پس از بیدار شدنش، او را به ریکاوری انتقال دادیم.

این متخصص بیهوشی و مراقبت‌های ویژه بیمارستان امام خمینی(ره) شهرستان اسلام آباد غرب، می‌گوید: سریع پرسنل بیهوشی را به خارج از بیمارستان فرستادم و خود هم برای بررسی اوضاع بیرون رفتم. راهروهای بیمارستان از آوار فروریخته مملو بود. خودم را به خارج ساختمان بیمارستان رساندم و دیدم که ساختمان بیمارستان تخریب شده است. چند دقیقه بعد با چند نفر از همکاران مجددا برای خارج کردن بیمار از اتاق عمل، وارد اتاق عمل بیمارستان شدیم و چون آسانسور خراب شده بود، به سختی او را از پله‌ها پایین آوردیم و در محوطه حیاط بیمارستان قرار دادیم. هوا سرد بود و او را با پتو پوشاندیم. مرتب به بیمار می‌گفتم که نفس بکشد و نخوابد. بعد هم به ای‌سی‌یو رفتم؛ آنجا هم تخریب شده بود. دو بیمار متصل به دستگاه داشتیم که به کمک همکاران آنها را به خارج بیمارستان هدایت کردیم و برای کمک به مجروحان به اورژانس رفتم.

واقعیتی تلخ

دارابی ادامه می‌دهد: کم‌کم سیل مراجعه بیماران شروع شد. آسیب‌دیدگان از شهرهای اسلام‌آباد و شهرستان‌های دالاهو و سرپل‌ذهاب می‌آمدند. اولین مصدوم‌مان دختر بچه‌ای بی‌جان بود که هفت یا هشت سال بیشتر نداشت و هیچ علایم حیاتی از خود نشان نمی‌داد. اقدام به احیایش کردیم، اما متاسفانه بی‌فایده بود. بعضی بیماران از آسیب‌های قفسه سینه و تنگی‌نفس شدید شاکی بودند و اقدامات درمانی برایشان انجام می‌شد. همکاران جراح و ارتوپدی هم سخت مشغول کمک بودند و خلاصه اینکه تمام سیستم بیمارستان درگیر کمک به مصدومان بودند. نمی‌دانم چطور ساعت‌ها پشت‌سر هم گذشتند، اما متوجه شدم که کم کم هوا دارد روشن می‌شود. نگاهی به اطرافم کردم. وقتی آن وضعیت دردناک را دیدم آرزو کردم که ای کاش تمام این اتفاقات خواب باشد و کابوس دیده باشم، اما افسوس که همه این اتفاقات واقعیتی تلخ بود. بعد از این اتفاق، در بیمارستان شرایط بحرانی اعلام شد و تمامی پرسنل بیمارستان و حتی کسانیکه بازنشسته شده بودند هم برای کمک به مردم آمدند و تا صبح با دل و جان کمک کردند.

کمک وظیفه‌مان است، خسته نمی‌شویم

صابر زارعی‌نژاد هم یکی از تکنیسین‌های اورژانس است که از روز جمعه در مناطق زلزله‌زده غرب کشور حضور دارد و به مردم ارائه خدمت می‌کند. او که از البرز به منطقه اعزام شده، می‌گوید: در حال حاضر بیمارانی را که نیاز به ارائه خدمات بیشتری دارند، به بیمارستان‌های کرمانشاه اعزام می‌کنیم. بیشتر هم در منطقه مصدومانی هستند که زیر آوار هستند و دچار شکستگی‌هایی شده‌اند.

وی بیشترین نیاز مردم زلزله‌زده را ایجاد درمانگاه‌ها و اکیپ‌های سیار می‌داند و ادامه می‌دهد: مردم روستاهای دور افتاده ممکن است به راحتی نتوانند به خدمات بهداشتی و درمانی دسترسی داشته باشند و باید اکیپ‌های سیاری به آنها سرکشی کنند. البته این اقدامات بویژه در روزهای ابتدایی انجام می‌شد، اما باید به صورت وسیع‌تر انجام شود.

زارعی‌نژاد می‌گوید: خدا را شکر در حال حاضر امکانات بین مردم توزیع شده است، اما باید بیشتر مدیریت شوند. در عین حال باید کانکس‌ جایگزین چادرها شود؛ زیرا امکان آتش‌سوزی، سرمازدگی و… در این چادرها وجود دارد.

وی با بیان اینکه نیروهای اورژانس به صورت ۲۴ ساعته در این مناطق حضور دارند و ارائه خدمت می‌کنند، می‌گوید: این کار وظیفه ماست و از انجام آن خسته نمی‌شویم. مثلا چند شب پیش بعد از ارائه خدمت متوجه بروز یک تصادف در حوالی منطقه شدیم، اما با وجود همه خستگی مجددا برای ارائه خدمت رفتیم. بنابراین ما استراحت نداریم و کارمان نوعی کمک است و انجامش وظیفه ماست.

اعزام به منطقه در کمتر از ۲۴ ساعت

دکتر حسن تقی‌زاده، متخصص بیهوشی، مراقبت‌های ویژه و درد و استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی هم درباره حضورش در مناطق زلزله زده غرب کشور به ایسنا، می‌گوید: بعد از وقوع زلزله، معاونت درمان دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و ستاد وزارت بهداشت اطلاع دادند که در منطقه نیاز به نیرو دارند. بنابراین من هم اعلام آمادگی کردم و همراه برخی همکاران به منطقه اعزام شدیم. به طوریکه ساعت چهار بعدازظهر روز دوشنبه (یک روز بعد از وقوع زلزله) در منطقه مستقر شدم.

“بحران” و دستورالعمل‌هایی که باید رعایت شوند

وی با بیان اینکه در روزهای اول در بیمارستان‌های تخصصی مستقر بودم، اما برخی همکاران در منطقه عملیاتی خدمت‌رسانی می کردند، ادامه می‌دهد: از شب بروز حادثه مصدومان زیادی را به بیمارستان ارجاع داده بودند. بر این اساس در بدو ورودم به کرمانشاه در بیمارستان ۵۲۰ ارتش مستقر شدم و به مصدومانی که از شب قبل در بیمارستان بستری بودند ارائه خدمت کردم. در عین حال در همان روز هم نزدیک به ۶۰۰ پذیرش در بیمارستان ارتش داشتیم. بنابراین ما به عنوان نیروهای کمکی اضافه شدیم و سعی کردیم که امر درمان را در اتاق‌های عمل بیمارستان، ICU و اورژانس پیش بریم.

تقی‌زاده با بیان اینکه در عین حال عده‌ای از همکاران‌مان هم در سرپل‌ذهاب مستقر شدند تا امکانات اولیه امدادرسانی را در آنجا فراهم کنند، می‌گوید: البته بیمارستان سرپل‌ذهاب با وقوع زلزله دچار آسیب جدی شده و قابل استفاده نبود، اما ارتش، سپاه و سایر نیروهای امدادرسان در حیاط این بیمارستان چندین کانکس، چادر درمانی و بیمارستان صحرایی دایر کرده بودند. برخی از این امکانات درمانی در روز اول بعد از حادثه و برخی در روز دوم ایجاد شد. از طرفی کمک‌های بهداشتی و درمانی نیز از زمان وقوع زلزله، در خود منطقه سرپل‌ذهاب از سوی نیروهای امدادی ارگان‌های مختلف آغاز شده و ارائه می‌شد.

این متخصص بیهوشی و مراقبت‌های ویژه و درد با تاکید بر اینکه ارائه خدمت در زمان بحران بر اساس دانش و دستورالعمل مرتبط با آن شرایط انجام می‌شود، اظهار می‌کند: باید توجه کرد که نوع خدمت‌رسانی در یک شرایط الکتیو و انتخابی با شرایط بحرانی متفاوت است. البته هر دو نوع این رفتارها نه بر اساس سلایق شخصی، بلکه منطبق با دستورالعمل‌های علمی انجام می‌شود. پروتکل‌های زیادی درباره نحوه عملکرد تیم‌های بحران وجود دارد و تیم‌های امدادی بر اساس این دستورالعمل‌ها خدمت‌رسانی می‌کنند. بر این اساس در مواقع بحران، شرح وظایف هر تیم یا گروه امدادی باید مشخص باشد تا بدانند چه اقداماتی انجام دهند.

تقی‌زاده ادامه می‌دهد: البته ممکن است در این شرایط از نظر عاطفی اتفاقاتی برای امدادگران و تیم‌های درمانی رخ دهد، اما واقعیت این است که در دنیای امروز این موارد بر اساس دانشی به‌روز هماهنگ می‌شوند. البته همه انسان‌ها از عواطف برخوردارند. تیم پزشک، پرستار، امدادگر و… هم از عواطف انسانی برخوردارند و ممکن است دستخوش تغییراتی شوند، اما اگر بخواهیم در ارائه خدمت بهره‌وری بالایی داشته باشیم، باید بر اساس دستورالعمل‌های از قبل نوشته شده و تمرین‌هایی که از قبل انجام شده، رفتار کنیم.

عملکرد بهتر پزشکان در زلزله کرمانشاه نسبت به حوادث پیشین

وی درباره ارزیابی‌اش از نحوه عملکرد کادر پزشکی در زلزله غرب کشور، می‌گوید: مجموعه خدمات پزشکی که در یک چنین حوادثی اتفاق می‌افتد در قالبی از مدیریت‌های مختلف در سایر دستگاه‌های مرتبط قرار دارد. حال هرچه این تیم‌ها هماهنگ‌تر باشند، بازدهی درمان در زمان طلایی که در اختیار داریم، موثرتر خواهد بود. اینکه پزشکان، پرستاران و امدادگران در این بحران چگونه عمل کردند، باید از طریق آمارها و مقایسه آنها با آمارهای جهانی و آمارهای گذشته خودمان، اعلام شود. البته برداشت شخصی من این است که از نظر کمک‌های پزشکی نسبت به حوادث قبلی، مانند زلزله بم یا آنچه که در حادثه پلاسکو دیدیم، عملکرد بهتری داشتیم. البته به هر حال برای نتیجه‌گیری دقیق، باید بر اساس آمارها و معیارهای دقیق علمی صحبت و ارزیابی کرد تا به آمارهای علمی و قابل استناد برسیم. البته حتما می‌توانیم عملکرد بهتری را در این حوادث داشته باشیم و شرایط بهتری در کشور ایجاد کنیم. از طرفی با توجه به اینکه بر اساس آمارهای جهانی، ایران جزو ۱۰ کشور بلاخیز محسوب می‌شود، ما باید تیم‌های محکم‌تر، با برنامه‌تر و منظم‌تری داشته باشیم و راندمان‌مان در این حوزه بالاتر باشد.

تجربیاتی که باید چراغ راه آینده باشند

وی با تاکید براینکه تجربیات باید چراغ راه آینده باشند، ادامه می‌دهد: مشخص نیست طی سال‌های آینده باز هم چنین بلایایی اتفاق می‌افتد یا خیر. اگرچه نیم نگاهی به سال‌های گذشته نشان می‌دهد؛ هر چند سال یکبار یک حادثه بزرگ در کشور اتفاق افتاده است. تجربه زلزله‌هایی چون بم، رودبار و … بسیار دردناک بودند. البته این بلایا تنها به زلزله محدود نمی‌شوند، بلکه حوادثی مانند سیل، آتش‌سوزی‌های متعدد و وسیع و … را هم در بر می‌گیرد. آرزوی من این است که بتوانیم آمار و نتیجه‌گیری منسجم‌تری داشته باشیم و علمی‌تر به این مسائل نگاه کنیم. مدیریت بحران در دنیا دانشی بسیار مهم و تاثیرگذار است. با روحیه‌ای که در ایرانیان و دانشمندان ایرانی وجود دارد، می‌توانیم موثرتر هم باشیم و آمار خسارات مالی، جانی و… و. را در کشورمان کاهش دهیم. فقط باید توجه بیشتری به این مباحث علمی داشته باشیم.

واقعیت‌ها در خط مقدم امدادرسانی

تقی‌زاده که چهار روز در مناطق زلزله‌زده حضور داشته است، می‌گوید: در روز اول بیشتر در اعمال جراحی حضور داشتم و تا پاسی از شب کار را ادامه می‌دادیم. همکاران‌مان هم از شب قبل نخوابیده بودند و یکسره در حال ارائه خدمت به مصدومان حادثه بودند. البته در کشور ما متخصص بیهوشی را به عنوان بیهوش‌کننده می‌شناسند، اما اسم کامل این رشته «متخصص بیهوشی، مراقبت های ویژه و درد» است و قسمت‌های زیادی از کار ما در حوزه مراقبت‌های ویژه است و بویژه در حوادث این‌چنینی و زلزله‌ها که له‌شدگی‌ها، شکستگی‌ها، آسیب‌های قفسه سینه و … ناشی از ریزش آوار اتفاق می‌افتد، درمان بسیار مهم است و پیگیری درمان می‌تواند از بروز مشکلات بعدی و مرگ‌ومیرها جلوگیری کند. متخصصین بیهوشی در زمان بحران و حتی بعد از بحران، برای پیشگیری از عوارض بحران بسیار موثر هستند. بنابراین من در چهار روزی که آنجا بودم، یک روز را نقش بیهوش‌کننده داشتم و در روزهای بعد وارد فاز خارج بیمارستانی شدم. بعد هم به مدت دو روز در نقش امدادگر به منطقه سرپل‌ذهاب رفتم و سعی کردم به عنوان طبیب و با دید مراقبت‌های ویژه در خدمت مصدومانی باشم که نیاز به عمل نداشتند.

وی درباره روزهایی که در مناطق زلزله‌زده بوده است، می‌گوید: راستش در این شرایط همه روزهایی که می‌گذرند، برای انسان سرشار از خاطرات تلخ و شیرین است. اینکه انسان می‌تواند کار مفیدی را درست انجام دهد، بسیار خوب است. همکاری بین ارگان‌های مختلف هم به خوبی انجام می‌شود. هرچند که موازی‌کاری نیز در این میان زیاد دیده می‌شود. البته همه این ارگان‌ها فعالیت کرده و کسی کم کاری نمی‌کند، اما برخی موازی کاری‌ها، ناهماهنگی‌هایی ایجاد می‌کنند که امیدواریم از آنها پیشگیری شود.

تقی‌زاده درباره نحوه برخورد مردمان زلزله‌زده نیز می‌گوید: هر چهار روزی که ما در این مناطق بودیم، می‌دیدیم که مردم بسیار مهربان، با عزت نفس بالا و قدردان بودند. گاهی در فضای مجازی مسایلی مطرح می‌شد، اما بسیاری از آنها وجود خارجی نداشت. ما که در خط مقدم امدادرسانی بودیم، می‌دیدم که مردم مهربانند و مردمانی باوقار و وطن پرست در آنجا زندگی می کنند.

پزشکان جزیی از مردم‌اند

وی در عین حال به حضور داوطلبانه و موثر جامعه پزشکی اشاره و اظهار می‌کند: بسیاری از پزشکان به صورت خودجوش در این مناطق حضور داشتند. باید توجه کرد که جامعه پزشکی اعم از پزشک، پرستار و… عضوی از همین جامعه است. حال ممکن است کم لطفی‌هایی در رسانه‌ها یا فضای مجازی طی سال‌های گذشته نسبت به جامعه پزشکی ایجاد شده باشد، اما رابطه بین پزشک و بیمار در طی همین چند سال هم نگران‌کننده نبوده و در همین سال‌ها هم مردم نسبت به جامعه پزشکی لطف داشتند. در این حادثه و شرایط مشابه هم جامعه پزشکی حتی یک لحظه، به این قضایا فکر هم نمی‌کند. ما از مردم‌مان سپاسگزاریم که به جامعه پزشکی لطف دارند. بسیاری از شماره حساب‌هایی که مردم برای کمک به آنها پول واریز کردند، متعلق به انجمن‌های علمی-پزشکی است و مردم بی‌آنکه ما را بشناسند، به ما اعتماد می‌کنند. بنابراین ما هم فرزند همین ملت هستیم و تاکید می‌کنم که جامعه پزشکی سرسوزنی در ارائه خدمت در همه شرایط اعم از الکتیو یا بحرانی، کوتاهی نخواهد کرد. این قسمتی از وجود یک پزشک یا پرستار است که باید در هر شرایطی به مردم کمک کند و این موضوع وظیفه ذاتی یک پزشک است که حتما آن را انجام می‌دهد.

لزوم ایجاد تیم‌های واکنش سریع پزشکی جهت حضور موثر در شرایط بحرانی

این استاد دانشگاه همچنین می‌گوید: سه سال است که در یک NGO به نام “پزشکان و قانون” حضور داریم که بیشترین کار این سمن، انجام کارهای صنفی و علمی مرتبط با جامعه پزشکی است. بعد از وقوع این حادثه بحث‌های مفصلی در فضای مجازی و حقیقی توسط همکاران پزشک در این گروه انجام شد. به نظر می‌رسد که جهت افزایش بهره‌وری و کاهش موازی‌کاری‌ها و ارایه خدمات بهتر باید فکر مناسب، جدید و البته پایداری کرد. پیشنهاد این گروه برای تصمیم‌گیران و مدیران ارشد در تمامی رده‌ها این است که سازمانی واحد، تام الاختیار، مسوول و پاسخگو به نام تیم‌ها و نیروهای واکنش سریع یا هر اسمی که این مفهوم را داشته باشد، ایجاد کنیم تا در بروز بحران‌ها بتوانیم موثرتر عمل کنیم.